Zijwaarts denken

Zijwaarts denken is een gedachtenloop om ongebruikelijke oplossingsrichtingen te bedenken voor een lastig oplosbaar probleem (De Bono, 1970) waarbij één oplossing meestal niet volstaat. Edward de Bono gebruikt hiervoor voor de term Lateraal denken als aanvulling op verticaal, sequentieel of lineair denken. De term Lateraal denken – in de Handstrom Bouwstenen gebruiken we de term zijwaarts denken – wordt uitgewerkt met een aantal aanvullende termen zoals (re)framen, bisociëren, herformuleren en reflecteren. Zijwaarts denken kan worden toegepast bij het formuleren van de ontwerpvraag, bij het bedenken van oplossingsrichtingen en bij het reflecteren op het ontwerpproces.

Zijwaarts denken

De Bono (1970) karakteriseert Lateraal denken met de kernwoorden generatief, volgt een niet gangbaar pad, provocatief, de denkstap hoeft niet te kloppen, een onzekere stap, probabilistisch, …
Verticaal denken als selectief, volgt een gangbaar pad, de denk stap moet kloppen, logisch, analytisch, sequentieel, beperkt,  etc.

Voorbeeld
Bij het afzinken van tunnelbakken is een kanaal nodig. Dit kanaal wordt gebouwd door een betonnen vloer te storten en door damwanden te slaan. Door zijwaarts te denken is onderzocht of er in de bodem een waterdichte kleilaag aanwezig was. Deze was er en er is gebruikt van gemaakt. Een betonnen vloer hoefde toen niet worden aangelegd.

 

Er zijn een aantal denktechnieken die kunnen worden toegepast om zijwaarts te kunnen denken.
Deze zijn bijvoorbeeld: bisocieren, ….etc

 

Bisociëren
Arthur Koestler (1976) legt in de publicatie The Act of Creation een mechanisme uit hoe ideeën kunnen ontstaan. Door het samenbrengen van een aantal niet verenigbare frames of thoughts tot een nieuw frame ontstaan ongebruikelijke ideeën. Deze gedachtenloop noemt Koestler bisociëren in tegenstelling tot associëren.

 

Voorbeeld:
De 14 letters creatief denken kunnen niet alleen in een andere volgorde worden geplaatst (anagram) maar ook in andere configuraties zoals een gezicht of iets willekeurigs.

Letters worden in verschillende configuraties – frames.

 

Disocieren
Disociatie – patroondoorbreking is een term die door Igor Byttebier (      ) wordt gebruikt. Patronen hebben we nodig om te overleven, maar om nieuwe oplossingsrichtingen te vinden moeten we deze doorbreken. Specifieke vaardigheden zijn nodig om denkpatronen te doorbreken.

 

Voorbeeld 

 

Framen
Kees Drost gaat uit van de gedachteloop: WAT + HOE à UITKOMST. Deze ontwerpabductie start met het idee dat we maar weinig weten over de aard van het UITKOMST (in termen van gewenste waarden) en dat we nieuwe ideeën en concepten willen vinden voor WAT en HOE. Dorst stelt 9 stappen voor om dit proces te doorlopen, één van die stappen is frames   denkkaders, etc.   De frame creatie benadering bevat de volgende …. : attack teh context, uitstel van oordeel, embrace complexity, zoom out, expand en concentrate, search for patterns, sharpen the frames,  be prepared, create the moment, and follow trough.   Frame   denkraam, bril etv

 

Voorbeeld
Bij ontwerpdeductie (bijzondere oplossingen op basis van geldende theorie) en bij ontwerpinductie (bijzondere oplossing/theorie veralgemeniseren is de gedachteloop bijvoorbeeld:
WAT (zonnecel) + HOE (zonlicht wordt in stroom omgezet)  à  UITKOMST (minder CO2 uitstoot)
Bij ontwerpabductie is WAT én HOE onbekend en van de UITKOMST zijn alleen de gewenste waarden bekend. Door de gedachtenloop op verschillende manieren te framen ontstaan dan parallel verschillende opties ter invulling van de WAT en HOE.  Een voorbeeld met het frame gedragsverandering is:
WAT (minder vlees eten) + HOE (veevoer sloopt regenwouden) à  UITKOMST (minder CO2 uitstoot).   

 

(Re)framen en reflecteren
Rianne Valkenburg (      ) heeft een beschrijvend model ontwikkeld om reflecterend te ontwerpen: Ontwerpfasen zijn Naming, Framing, Moving en Reflecting. Het resultaat van een reflectie op het ontwerpproces en resultaat leidt tot reframing van de ontwerpvraag zodat nieuwe oplossingsrichtingen kunnen ontstaan. Valkenburg heeft de term framing vertaald als een ontwerpkader te specificeren als denkkader en als proceskader.

 

Voorbeeld
xxxx 

 

Variëren abstractieniveau
Min Basadur (      ) heeft een aanpak ontwikkeld om een ontwerpvraag te herformuleren. Bij het beantwoorden van de ontwerpvraag kunnen ontwerpers zich afvragen WAAROM? of WAT BELEMMERT ONS? deze te beantwoorden. Het antwoord hierop kan leiden tot een hergeformuleerde ontwerpvraag – wat abstracter of concreter.

 

Voorbeeld
Kassa